Ν. Βερνίκος, Ομ. Καθ. Πανεπιστημίου Αιγαίου
Παραπομπή ως: Βερνίκος, Ν. (2017). Ένα επαναστατικό σχέδιο των Ελλήνων της Ηπείρου, Θεσσαλίας και Μακεδονίας 1806-1807 και η ανταρσία του Θύμιου Βλαχάβα το 1808. Archive, 13, σσ. 22–81. DOI:10.5281/zenodo.4484069, ARK:/13960/t2b95qb51
Abstract
In the spring of 1808 in the northwest of Thessaly, in the area of Kalampaka and in Hasia, into the mountains that separate Grevena from the plain of Trikala, there has been an uprising that allegedly aspired to be the trigger of a wider revolutionary movement, which aimed at the autonomy or liberation of the Greeks from the Ottoman yoke. The text with the list of captains who had (as it is said) agreed in writing with “Agent Dimitris” to revolt by recruiting 47,000 armed men, was saved in translation in the French archives. We had briefly announced its existence at the 1979 Balkan Congress in Ankara, but it was not possible to attend. Since then there has been no interest in publishing and making wider use of basic information that would lead to significant revisions of the ideological views and political positions concerning the beginnings of the Greek Revolution as well as the situation in Western Greece. The issue could have come back to the fore in Thessaly, in May 2008, when two centuries had passed since this historic event and we should then have honored the memory of those fighters and underlined the widespread participation of Vlach-speaking Greeks in a large national-liberation daring of the 19th century. Also, after the translation and publication of the studies of Grigoris Ars, the Russian historical archives became available to us.
Την άνοιξη του 1808 στα βόρειο δυτικά της Θεσσαλίας, στην περιοχή της Καλαμπάκας και στα Χάσια, τα βουνά που χωρίζουν τα Γρεβενά από τον κάμπο των Τρικάλων, σημειώθηκε μια εξέγερση που φαίνεται πως φιλοδοξούσε να αποτελέσει το έναυσμα ενός ευρύτερου επαναστατικού κινήματος, που –στο πρότυπο των Σέρβων- απoσκοπούσε στην αυτονόμηση ή την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον Οθωμανικό ζυγό. Το κείμενο με τον κατάλογο των προεστών και καπεταναίων που είχαν (όπως λέγεται) συμφωνήσει εγγράφως με τον «πράκτορα Δημήτρη» να ξεσηκωθούν επιστρατεύοντας 47.000 ενόπλους, σώθηκε σε μετάφραση στα γαλλικά αρχεία.
Είχαμε αναγγείλει περιληπτικά την ύπαρξή του στο Βαλκανικό Συνέδριο της Αγκύρας του 1979, στο οποίο δε στάθηκε, όμως, δυνατό να παραστούμε. Έκτοτε δεν υπήρξε ενδιαφέρον για τη δημοσίευση και την ευρύτερη αξιοποίηση μιας βασικής πληροφορίας που θα οδηγούσε σε σημαντικές αναθεωρήσεις των ιδεολογικών απόψεων και πολιτικών θέσεων που αφορούν στις απαρχές της Ελληνικής Επανάστασης, όπως και την κατάσταση στη Δυτική Ελλάδα. Το ζήτημα θα μπορούσε να είχε επανέλθει στην επικαιρότητα στην Θεσσαλία, τον Μάιο του 2008, όταν έκλεισαν δύο αιώνες από το ιστορικό αυτό γεγονός και οφείλαμε τότε να τιμήσουμε την μνήμη των αγωνιστών εκείνων και να υπογραμμίσουμε την ευρύτατη συμμετοχή των βλαχόφωνων Ελλήνων σε ένα μεγάλο εθνικό-απελευθερωτικό τόλμημα του 19ου αιώνα. Επίσης, ήδη μετά την μετάφραση και την έκδοση των μελετών του Γρηγόρη Αρς άρχισαν να μάς είναι πια προσιτά τα ρωσικά ιστορικά αρχεία.
Σήμερα ανηφορίζοντας από την Καλαμπάκα προς τις πλαγιές των Χασίων, βρίσκεται το χωριό Βλαχάβα, σε υψόμετρο 825 μ. που περιβάλλεται από το δάσος με τις βαλανιδιές της Βλαχάβας. Η εξέγερση του Μαΐου 1808 εντοπίστηκε στην ορεινή αυτή ζώνη των Χασίων και του δυτικού Ολύμπου που χωρίζει τη Θεσσαλία από τη Δυτική Μακεδονία. Μερικές, ωστόσο, πολεμικές επιχειρήσεις έλαβαν χώρα και στις πεδινές περιοχές της Καλαμπάκας, στη θέση Καστράκι.
Έστω και περιορισμένη γεωγραφικά η ζώνη της πολεμικής αναταραχής κάλυψε μια στρατηγικά ευαίσθητη περιοχή που διασχίζεται από τους δρόμους που συνδέουν τη Θεσσαλία με την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία μέσω των Γρεβενών μέσα από τις διαβάσεις της Κατάρας, των Καλαριτών, των Χασίων και του Ολύμπου προς την Κατερίνη. Για να αντιμετωπίσει άλλωστε τον κίνδυνο διακοπής των επικοινωνιών, στην κρίσιμη για τους ανεφοδιασμούς και τις κινήσεις των κοπαδιών περίοδο Μαΐου–Οκτωβρίου ο Αλή Πασάς αντέδρασε κεραυνοβόλα. Με αναγκαστική πορεία μέρας και νύχτας ο γιος του Αλή, Μουχτάρ Πασάς, πέρασε οργανωμένο σώμα στρατού από τις διόδους του Μετσόβου και διάλυσε τα ανταρτικά τμήματα του Θοδωράκη Βλαχάβα στο Καστράκι. Ο ένοπλος παραδειγματισμό και ο θάνατος του Θοδωράκη, ενίσχυσαν τις ειρηνευτικές νουθεσίες του μητροπολίτη Λάρισας Γαβριήλ και κράτησαν έξω από την εξέγερση τους Ασπροποταμίτες και τα πεδινά χωριά της Δυτικής Θεσσαλίας.
Οι περισσότεροι πάντως από τους προεστούς και αρματωλούς που είχαν συνυπογράψει το σχέδιο, είχαν ήδη διαπιστώσει ότι η Ρωσία, μετά τη συνθήκη ειρήνης του Τίλσιτ δεν ήταν πια σε θέση να τους στηρίξει, ενώ οι Γάλλοι στους οποίους είχε στη συνέχεια δοθεί ο κατάλογος όσων ήσαν έτοιμοι να ξεσηκωθούν, δεν έδειχναν καμιά πρόθεση να συμμετάσχουν σε μια προσπάθεια κλονισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ή τουλάχιστον του Αλή Πασά. Ανάλογη, άλλωστε, ήταν και η πληροφόρηση που ερχόταν από την Αιτωλοακαρνανία, όπου οι κλεφταρματωλοί που είχαν βρει καταφύγιο, (και αρκετές φορές μισθοφορική εργασία) στα νησιά, έχοντας ήδη υποστεί την εγκατάλειψή τους από τους Ρώσους το 1807, διαπίστωσαν και αυτοί τη γαλλική αδράνεια απέναντι στον σιωπηλό πόλεμο απόκλεισμού που τούς είχε κηρύξει ο Αλή.
© 2000 Ν. Βερνίκος
Licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License. Writers are the copyright holders of their work and have right to publish it elsewhere with any free or non free license they wish.